İş sağlığı ve güvenliğinden herkes sorumludur.

İş Sağlığının önce tanımını yapacak olursak: “Tüm mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır.”

 (ILO, WHO,1950 ).

Bir başka tanımda ise; İş yerlerinde işin yürütülmesi sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel çalışmalara “İş Sağlığı Ve Güvenliği” denilmektedir.

İş sağlığı ve iş güvenliğinin üç temel amacı bulunmaktadır:

1- Çalışanların korunması

- Sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak,

- Çalışanları çalışma ortamından kaynaklanan sağlık ve güvenlik risklerine karşı korumak,

- Çalışanların sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak ve geliştirmek,

2- İşletmenin korunması

- Kaza veya istenmeyen olayları önceden tespit edip gerekli önlemleri alarak, oluşabilecek direk veya dolaylı, zarar ve ödemeleri önlemek,

3- Üretimin korunması

- Üretimin devamlılığını sağlamak,

- Verimi artırmaktır. (1)

Kaza pahalıdır. İnsan hayatına mal olabilir ki bunun hiçbir şey ile tazmini mümkün değildir. Sakatlıklara sebep olabilir hem çalışan hem işveren açısından maddi manevi ciddi tazminatlara yol açabilir. İşin durması maddi hasar hem çalışan hem işveren açısından zaman kaybına neden olabilir. Çalışanlar ve işveren için psikolojik etkileri olabilir.

İş kazalarında en önemli unsurlardan güvencesiz koşullar ve güvencesiz davranışların elimine edilmesi büyük önem taşmaktadır. İş kazalarının önlenmesi kişiyi uygun işe yerleştirme, risk değerlendirmesi, eğitim, denetim, disiplin, gözetim ve güvensiz koşulların da elimine edilmesi ile mümkün olacaktır. Bu çalışmaların başarıya ulaşması için devletin ve işverenlerin üzerine düşen görevleri yerine getirmeleri, çalışanlarımızın da iş sağlığı ve güvenliği konusundaki haklarına sahip çıkmaları, bu hakların takipçisi olmaları gereklidir. Sağlıklı ve güvenli iş yerlerinin oluşması, iş kazaları ve meslek hastalıklarının önlenebilmesi için, iş sağlığı ve güvenliği kültürü oluşturmalı ve tüm topluma yaygınlaştırılmalıdır(2).

İş sağlığı ve güvenliğinin Türkiye’de tarihçesi:

• 1936'da 3008,

• 1967'de 931,

• 1971'de 1475 ve

• 2003'de 4857 sayılı İş Kanunlarında İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili düzenlemeler olmuştur.

30.06.2012 den önce 4857 sayılı İş Kanununun içinde bir bölüm olarak ele alınan İş Sağlığı ve Güvenliği 6331 sayılı kanunla ilk defa tek başına müstakil bir kanun olarak düzenlenmiştir.

           Kanunun amacı; iş sağlığı ve güvenliğinde en iyi koşulları hedefleyerek iş yerlerinin mevcut durumunun sürekli İyileştirilmesini sağlamaktır. 6331 sayılı kanun ile kamu ve özel sektör ayrımı gözetmeksizin tüm çalışanlar kanun kapsamına alınmıştır. Bu kapsama çırak ve stajyerler de dâhil edilmiştir.

Önleyici yaklaşım ile iş yerinin ve iş kolunun risk değerlendirmesinin yapılmasını, çalışma ortamı gözetimi kapsamında iş güvenliği uzmanlarınca çalışma ortamının azami güvenlik koşullarının sağlanmasını, sağlık gözetimi olarak çalışanın işe girişinde ve devamında periyodik kontrollerinin yapılmasını ve acil bir durum yaşandığında eylem planlarının oluşturulmasını içerir.

İş yerinde yürütülen işlerin bütün safhalarında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için planlanan ve alınan tedbirlerin tümüdür.

KAZALARIN NEDENLERİ

 Kazaların 4 temel nedeni bulunmaktadır. 4 M olarak isimlendirilen nedenler sırasıyla;

1-İnsan (Man)

2-Makine (Machine)

3-Çevre (Media)

4-Yönetim (Management)

İş kazalarının % 88’i güvensiz davranışlardan, % 10’u tehlikeli durumlardan ve % 2’si ise önlenemez nedenlerden kaynaklanmaktadır. Ancak şu da bilinmelidir ki; gelişmiş ülkelerde yapılan iş güvenliği ile ilgili çalışmalar iş kazalarının ve meslek hastalıklarının azaltılabileceğini göstermiştir.

6331 sayılı kanunun yürürlüğe girmesiyle

“İş Sağlığı ve Güvenliği” konusunda Ülkemiz ilk kez müstakil bir kanuna sahip oldu. Bu kanun ile birlikte eski geleneksel yaklaşım olan “reaktif” yaklaşım yerine, çağdaş güvenlik yaklaşımı olan “proaktif” yaklaşıma geçilmiş oldu. Yani kazalar olduktan sonra önlem alma yerine, kazalar olmadan önce önlem almayı hedefleyen bir yaklaşım benimsenmiş oldu. İş kazaları sonucu başta çalışanlar olmak üzere işverenler, firmalar ve Ülkemiz büyük zarar görmektedir. Ülke çapında iş kazaları nedeniyle her yıl gayri safi milli hasılanın % 5’i gibi çok yüksek rakamlara ulaşan maddi kayıplar olmaktadır. Oysaki bu kazaların çok büyük bir kısmının “iş güvenliği” tedbirlerinin uygulanması ve eğitimlerin verilmesi gibi çok basit yöntemlerle önlenebilmesi mümkündür. İş kazalarının çok büyük miktarlara ulaşan görünür ve gizli maliyetlerinin yanında, en büyük kaybı ve zararı hayatını yitiren veya iş göremez duruma gelen çalışanlarımız ve onların yakınları görmektedir. Bu nedenle “iş sağlığı ve güvenliği” çalışmalarının temel amacını; çalışanların sağlıklı ve güvenli bir ortamda çalışmalarını sağlamak ve mesai bitiminde evine ve ailesine en ufak bir zarar dahi görmeden dönmesini sağlamaktır diye özetlemek mümkündür.

SONUÇ

‘Ne istiyoruz?’ Sorusunun cevabı ile daha net ortaya çıkacaktır. İş sağlığı ve güvenliği konusu yıllardır kanayan yaramız. Her seferinde yaraya sadece pansuman yapıyor ama neşter vurup debride etmiyor ve tedavi etmiyoruz. Kâğıt üstünde çok güzel uygulamalar yapıyor ama reelde sahada hiçbir şekilde uygulamıyoruz veya uygulayamıyoruz. Ya da uygulanabilir düzenlemeler çıkarmıyoruz. İş güvenliği denetimini kamu yaparken işverene iş güvenliği hizmetini işverenin insafına bırakılmış iş güvenliği uzmanı vermektedir. Önerileri ve denetleme evraklarını işverenden bağımsız olamayan ve iş güvencesinin sağlanmadığı bir ortamda iş güvenliği uzmanı nasıl sağlıklı bir şekilde verebilecektir. Hakeza iş sağlığı hizmetini üreten iş yeri hekimi de aynı durumdadır. Bunun için yapılması gereken bellidir. İş güvenliği uzmanları ve iş sağlığı hizmeti üreten hekimler ücret olarak işverenden bağımsız olmalıdır. Verdikleri kararları iş güvencesi kaygısı nedeniyle tartışmaya açmamalıdırlar.

Bir diğer husus da işe girişte ve periyodik işçi sağlığı muayenelerinde iş yerinin ve iş kolunun çalışma koşullarına haiz birimler tarafından raporların düzenlenmesi hususu tartışmaya açılmamalı ve iş yeri ile herhangi bir illiyet bağı olmayan hekimlere bu iş havale edilmemelidir. 30 Haziran 2012 de çıkarılan 6331 sayılı kanunda da belirtildiği üzere ‘İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.’ maliyet ve sorumluluk çalışanlara yansıtılamayacağı gibi kamuya veya işyeri veya işveren ile herhangi bir illiyet bağı olmayan birimlere de yansıtılamaz yansıtılmamalıdır. 13 Mayıs 2014 soma faciası sonrası bazı düzenlemeler yapılmasına karşın hala eski alışkanlıkların işverenlerce sürdürülmesi ve bunu kamu idaresinin önlemek için tedbir almaması hala bu tür facialarla yüzleşme ihtimalimizin yüksek olduğunu 3 Temmuz 2020 Hendek’te havai fişek fabrikasında meydana gelen patlama ile göstermektedir.

Tehlikeli durumlar ve güvensiz davranışlar nedeniyle oluşabilecek kazaları önlemek mümkünken biz maliyetten kaçıp kaza başımıza geldiğinde de günah keçisi arama kolaycılığına kaçıyoruz ama vicdanlar hep yaralı kalıyor.   Hendek’te meydana gelen havai fişek fabrikasında patlama sonucu kaybedilen 7 canın tek ve asıl sorumlusu iş güvenliği uzmanı mıdır? Bu soruyu her vicdan kendi muhasebesini yaparak cevaplamalıdır. Bizden uyarması.

Kaynaklar:

1-    İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNİN ÖNEMİ Hafize AKILLI* ve Önder AYDOĞDU* http://www.mta.gov.tr/v3.0/sayfalar/hizmetler/kutuphane/ekonomi-bultenleri/2013_16/245.pdf

2-    İş Sağlığı ve Güvenliği Kültürü

Culture of Occupational Health and Safety

Halim İŞSEVER:Halk Sağlığı AD, İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, İstanbul

Turkiye Klinikleri J Public Health-Special Topics. 2017;3(3):128-33